Nama lengkapnya ialah Umar b. Al-Khattab b. Naufal b. Abdul Uzza b. Rabah b.
Abdullah b. Qarth b. Razah b. Adiy b. Kaab. Di lahirkan pada tahun 583 M
daripada Bani Adi yaitu salah satu bani dalam kabilah Quraish yang dipandang
mulia, megah, dan berkedudukan tinggi. Waktu kecilnya pernah mengembala kambing
dan dewasanya beliau berniaga dengan berulang alik ke Syam membawa barang dagangan.
Waktu Jahiliah beliau pernah menjadi pendamai waktu terjadi
pertelingkahan hebat antara kaum keluarganya. Beliau merupakan seorang yang
berani, tegas dalam kira bicara, berterus terang menyatakan fikiran dan
pandangannya dalam menghadapi satu-satu masalah. Beliau juga terkenal sebagai
pemidato dan juga ahli gusti.
Saidina Umar memeluk Islam pada tahun ke enam selepas kerasulan Nabi. Beliau
kemudiannya memberi sumbangan yang besar terhadap perkembangan Islam. Sebelum
ini beliau merupakan musuh ketat kepada Islam dan sentiasa menghalangi
perkembangan Islam. Orang Islam ramai yang berasa takut untuk melakukan ibadah
kerana bimbangkan kepada orang Quraish yang selalu mengancang dan mengusir
mereka.
 |
| Umar bin Khattab |
Setelah Umar memeluk Islam ramai dari kalangan orang-orang Islam yang
tidak merasa apa-apa curiga lagi dalam mengerjakan ibadat. Beliau digelar
“al-Faruq” yang bermaksud orang yang membezakan hak dengan yang batil. Gelaran
ini diberikan oleh Rasulullah semasa beliau membawa sekumpulan umat Islam untuk
bersembahyang di hadapan Kaabah secara terbuka untuk pertama kalinya dalam
sejarah Islam. Beliau sendiri yang menjaganya daripada gangguan orang-orang
Quraish. Nabi Muhammad SAW juga mengelarkannya sebagai “Abu Hafs” kerana
kegagahannya.
Ketika berhijrah ke Madinah, ramai orang Islam yang keluar dari Kota Mekah
secara bersembunyi, tetapi Umar keluar secara berterang-terangan. Pedang di
tangannya sedia menghunus kepada sesiapa sahaja yang cuba menghalangnya.
Ketika khalifah Abu Bakar sedang sakit dan merasa ajalnya akan tiba, beliau
memanggil sahabat dan meninjau fikiran mereka untuk mencari tokoh Islam bagi
dilantik menggantikan pentadbiran khalifah. Abu Bakar mencadangkan nama Umar
untuk dicalonkan memegang jawatan itu. Cadangan tersebut mendapat persetujuan
dari kalangan sahabat dan orang-orang ramai.
Selepas memerintah negara Islam selama 10 tahun 6 bulan dan 4 hari, beliau pun
wafat pada malam Rabu di akhir bulan Zulhijjah tahun 23 Hijrah, sewaktu berumur
63 tahun. Beliau mati kerana ditikam oleh Abu Lu’luah, bangsa Parsi yang
beragama Majusi. Beliau dimakamkan berhampiran dengan makam Rasulullah dan Abu
Bakar di Madinah. Kepimpinan Khalifah Umar Al-Khattab:
- Membentuk Majlis Syura
Khalifah Umar telah membentuk satu Majlis Syura yang merupakan lembaga atau
majlis perunding yang tertinggi. Ianya terbahagi kepada dua iaitu Majlis Syura
Tertinggi dan majlis Syura Am.
Anggota Majlis Syura Tertinggi ialah terdiri daripada Uthman b. Affan, Ali b.
Abi Talib, Zaid b. Tsabit, Abdul Rahman b. Auf, Saad b. Abi Waqas dan Muaz b.
Jabal. Semua pekara yang melibatkan masalah politik, keselamatan dan sosial
negara akan dibincangkan bersama-sama dalam majlis tersebut. Majlis Syura ini
juga bertanggungjawab menentukan polisi negara dalam soal pemerintahan dalaman
dan hubungan luar.
Melalui amalan sistem syura, Khalifah Umar dapat mengetahui apa-apa
permasalahan yang berlaku kepada dalam semua segi. Beliau juga membuka peluang
dan kebebasan yang seluas-luasnya kepada semua orang untuk mengemukakan fikiran
dan pendapat mereka demi kebaikan dan keadilan Islam, Sehingga beliau
menggangap semua manusia yang tidak mahu memberikan pendapat adalah manusia
yang tidak berfaedah.
- Membahagikan Wilayah-Wilayah Islam
Perkembangan Islam yang semakin luas dengan pembukaan negara-negara Islam yang
baru telah memerlukan kepada pentadbir bagi menguruskan sesebuah negara. Dengan
perluasan kuasa ini, Khalifah Umar telah membahagikan kerajaan Islam yang
semakin luas kepada beberapa wilayah demi menjaga kelicinan pentadbiran Islam.
Umar meletakkan beberapa orang pegawai untuk menjalankan pentadbiran. Mereka
yang dilantik hendaklah datang ke Mekah pada tiap-tiap tahun selepas menunaikan
haji untuk membuat laporan. Khalifah Umar dikatakan berkebolehan dalam memilih
pegawai-pegawai yang cekap bagi melicinkan pentadbiran, sebagai contohnya
Muawiyah b. Abu Sufian, Amru b. al-Ass, Mughirah b. Syu’bah dan Zaid b. Sumyah.
Sebelum seorang Gabenor itu dilantik, mereka haruslah mengisytiharkan harta
mereka bagi mengelakkan dari menerima rasuah. Inilah syarat yang dikenakan oleh
Khalifah Umar Al-Khattab bagi menjamin keadilan dan kesucian Islam.
- Memperbaharui undang-undang pentadbiran tanah
Perluasan kuasa Islam menuntut kepada Khalifah Umar untuk melakukan pembaharuan
terhadap sistem tanah. Di Mesir, Syria, dan Iraq misalnya, segala tanah-tanah
awam adalah menjadi milik kerajaan tempatan dan segala hasil dari tanah
tersebut akan digunakan untuk membiayai kemudahan-kemudahan awam negara itu
juga. Khalifah Umar menetapkan tanah-tanah yang dimiliki oleh penduduknya tidak
akan dirampas tetapi ianya akan dikenakan cukai.
Tentera atau umat Islam dari negara lain tidak dibenarkan mengambil tanah dari
negara jajahan kecuali melalui pembelian. Ini berbeza dengan amalan-amalan
sebelumnya dimana tanah-tanah akan dibahagikan kepada tentera yang menyertai
peperangan.
B. Pembaharuan dalam bidang ekonomi
Banyak pembaharuan yang dilakukan oleh Umar bagi mengagihkan pendapatan kepada
rakyat dan juga negara mengikut kehendak Islam. Kadar dan sistem cukai telah
diubah. Cukai yang dikenakan mengikut jenis tanaman yang ditanam. Syarat-syarat
yang menyusahkan rakyat dan tidak adil akan dihapuskan. Beliau juga sering
bertanyakan kepada golongan-golongan Dzimmi (orang bukan Islam) untuk
mengetahui samada cukai yang dikenakan membebankan mereka. Inilah langkah yang
dilakukan oleh Umar sebelum pekara ini diperbaharui. Kesemua ini menyebabkan
pungutan cukai menjadi cekap dan perbendaharan negara bertambah.
Beliau juga turut memajukan sistem pertanian dengan membuka tanah-tanah baru
dan juga mengadakan projek pengairan, yang mana ianya telah dilaksanakan di
Mesir dan Iraq bagi menambahkan lagi hasil pertanian.
C. Pembaharuan Dalam Bidang Sosial
- Melakukan polisi baru untuk golongan Dzimmi
Khalifah Umar telah mengadakan cukai tanah dan juga jizyah kepada golongan ini.
Cukai ini adalah berpatutan kerana rendah kadarnya dan tidak menyusahkan
mereka. Pernah suatu kali khalifah Umar memanggil 10 orang Dzimmi dari Kufah
dan 10 orang Dzimmi dari Basyrah supaya mereka bersumpah, bahawa cukai yang
dikenakan keatas mereka tidak membebankan.
Taraf dan hak awam di berikan sama rata seperti apa yang dinikmati oleh orang
Islam. Golongan Dzimmi yang masih menentang Islam akan dibuang atau dihalau
keluar negara. Harta mereka tidak akan dirampas, malah harta mereka yang tidak
dapat dipindahkan seperti ladang akan dibayar ganti rugi oleh kerajaan Islam.
- Memperbaharui taraf kedudukan hamba
Golongan hamba pada masa itu telah diberikan hak kepentingan sosial dan taraf
yang baik. Hamba tidak lagi dihina dan ditindas, mereka boleh hidup bebas
seperti orang-orang biasa, kecualilah bagi orang-orang yang benar menentang
Islam dalam peperangan. Umar menetapkan bahawa hamba perempuan yang menjadi ibu
tidak boleh dijual sewenang-wenangnya seperti hamba-hamba lain. Begitu juga
dengan hamba yang berkeluarga tidak boleh dipisahkan dari keluarga mereka.
Taraf golongan hamba juga disamakan dengan tuannya dalam apa-apa hal tertentu,
pegawai-pegawai yang tidak menghormati dan menjaga hal kebajikan hamba akan
dikenakan tindakan oleh Khalifah Umar. Sebagai contoh, Umar pernah melucutkan
jawatan seorang pegawainya yang tidak menziarahi pekerjanya yang sakit.
- Mengalakkan kegiatan keilmuan dan pelajaran
Berbagai langkah telah dilakukan oleh Khalifah Umar untuk mengembangkan
pelajaran al-Quran. Beliau menyediakan guru-guru bagi mengajar pelbagai ilmu
berhubung dengan keilmuan dan dihantar ke serata tempat bagi yang memerlukan
serta diberi gaji yang lumayan. Sekolah-sekolah ditubuhkan di masjid-masjid
bagi diajar pelajaran Islam di seluruh wilayah Islam. Umat Islam diwajibkan
menghafal surah-surah tertentu didalam al-Quran bagi menghuraikan prinsip-prinsip
utama ajaran Islam seperti surah al-Baqarah, an-Nisa, al-Maidah dan sebagainya.
Golongan ini akan diberikan pelbagai ganjaran sebagai satu usaha untuk
menggalakkan menghafal kandungan al-Quran.
- Memajukan sistem pertanian
Khalifah Umar telah mewujudkan terusan bagi memajukan sistem pertanian yang
mana terusan tersebut seperti Terusan Amirul Mukminin yang menghubungkan Sungai
Nil dengan Laut Merah sepanjang 69 batu dari bandar Fustat. Di Iraq pula beliau
telah membina Empangan Abu Musa yang menyambungkan Sungai Dujlah (Tigres)
dengan bandar Basrah.
Tanah juga telah dikajiselidik bagi menempatkan tanaman-tanaman yang bermutu.
Rakyat juga digalakan untuk membuka tanah-tanah baru bagi memperbanyakkan hasil
pertanian. Tanah yang tidak dikerjakan akan ditarik balik sekiranya tidak
terdapat hasil pertanian di dalamnya. Begitu juga beliau juga telah mengadakan
sistem cukai bagi menambahkan pendapatan negara.
Khalifah Umar adalah merupakan Khalifah yaang banyak melakukan pembaharuan
kepada negara Islam. Pentadbiran khalifah selepasnya pula diberikan kepada
Saidina Uthman b. Affan ra.